Algoritmik Stablecoin Nedir?
Algoritmik stablecoin’ler, bellir bir varlığa, örneğin ABD dolarına, sabitlenmiş dijital varlıklardır. Bu varlıklar değerlerinin sabitlenmesi için bilgisayar algoritmaları ve akıllı sözleşmeler gibi teknolojik unsurlar eşliğinde çalışırlar. Fiziksel varlıklar tarafından desteklenen Tether gibi merkezi sabit bulunan ve aşırı teminatlandırılmış veya merkeziyetsiz stablecoinlerden MakerDAO’dan DAI gibi merkezi olmayan stablecoinlerin tersine, algoritmik stablecoinler genellikle düşük teminatlandırılmış olarak çalışmaktadır. Bu da değerleri için bir varlık rezervine dayalı olmadıkları anlamına gelir.
Algoritmik Stablecoinler, market volatilitesini kontrol altında tutmak ve fiyatını aynı tutmak adına bir sistem dengeleyici ya da hisse tokenları kullanır. Buna örnek olarak Terra blockchain sistemini verebiliriz. Algoritmik stablecoin TerraUSD kendi fiyatını sabit tutmak adına Luna adındaki kendi tokenını kullanıyordu. Bu da TerraUSD ne zaman 1 doları geçse, Luna tokenına sahip olanların TerraUSD’lerini Luna’ya çevirip kar elde etmelerini sağlıyordu. Bir yandan da tam tersi bir durum olarak, TerraUSD fiyatı düşünce de traderlar bu durumdan Luna’yı çevirerek faydalanabiliyordu. Böylece arz ve fiyat dengesi de bozulmamış oluyordu. Luna özelinde bu durum büyük bir çöküşle sonulandı ve stablecoinlerin de barındırdıkları riskler tekrar dikkat çekmiş oldu.
Luna herhangi bir fiyat değer rezervi bulundurmayıp kendi tokenı yardımıyla stabil yapısını korumaya çalışsa da göze aldıkları bu risk bu kripto para biriminin sonunu getirdi. Büyük bir sıçrayışla hayatına başlayan coin, 2 ay gibi kısa bir sürede %135 gibi çarpıcı bir yükselişle dikkatleri üzerine çekmişti. Bunun en büyük sebeplerinden biri de ağlarında bulundurdukları staking yapılabilen bir merkeziyetsi borç alma-verme aracı olan “Anchor” platformuydu. %20 gibi ciddi bir getiri imkanı sunan platform, birçok analist tarafından sürdürülemez görülmüş ve kuşku yaratmıştı. Bir süre sonra arzda bulunan UST’lerin %72’si Anchor platformundan çekildi ve bu sınırlı arzı sağlayan ve kontrol eden mekanizmanın iplerinden kurtulmasına ve kontrolün kaybedilmesine yol açtı. 2 Milyar dolar değerindeki UST’nin likide olmasıyla beraber UST fiyatı da 1 dolardan 0.91 cent fiyatına kadar bir düşüş yaşanmasına sebep oldu. Bu durumdan yararlanan traderlar 90 cent maliyetli UST’leri 1 dolar değerindeki Luna ile dönüştürmeye başladılar. En sonunda gelişen panik iklimi daha çok UST satılıp daha çok da Luna’nın dolaşımda olmasıyla belki de kripto dünyasının en büyük çöküşlerinden birisini yaşamasına sebep oldu.
Bu örnekten de anlayabileceğimi gibi stablecoinler’de belli bir varlığa sabitlenmiş dahi olsalar, belli riskleri barındırırlar. Özellikle de fiyat stabilitesini belli bir rezerv ile beraber kontrolü sayesinde yaratmıyorsa.
Her koşulda bu coinlerin değerleri en başta market taleplerine dayanmaktadır. Burdaki en büyük risk tehditlerden biri de arzın belli bir sınırın altına düşmesidir. Bu durum sistemde bir çalkanmaya sebebiyet verebilir. Ayrıca, stablecoinler bağımsız yatırımcıların fiyat düzeltici arbitraj işlemlerine oldukça ihtiyaç duyar ve bu da büyük risklerden biri olarak görülebilir. Negatif özelliklerinin ve barındırdığı risklerin yanı sıra, sağladığı şeffaflık ve merkeziyetsizlik birçok kullanıcı için de oldukça ilgi çekicidir.
Algoritmik Stablecoin Nasıl Çalışır?
Algoritmik stablecoinlerin çalışma prensiplerini kavaryabilmek için sistemin temel yapılarını incelememiz gerekebilir. Bu sistemin temelinde bulunan element ise arz ve talep dengesini sağlayan algoritmalar ve akıllı sözleşmelerin kullanımıdır.
Arz ve Talep Mekanizması
Arz ve talep mekanizması algoritmik stablecoinlerin değerini denetleme ve belirleme konusunda işlev sağlar. Bu mekanizmanın sahip olduğu algoritma sayesinde talep arttıkça daha fazla, düştükçe ise arzı azaltmaktadır. Bu döngüyle beraber fiyat dalgalanmaları engellenilmeye çalışılır ve stabil tutulmaya çalışılan fiyat performansıyla beraber panik ortamından uzak bir düzen sağlanmış olur. Arz kontrolü faktörü bu mekanizma için önemli bir parametre olmaktadır. İşlem hacmine uygun şekilde seyretmesi gerektiği gibi kripto para biriminin sabit fiyatta kalmasından da sorumludur.
Akıllı Sözleşmelerin Rolü
Algoritmik Stablecoinlerin diğer bir taşıyıcı kolonu olarak kabul edilecek akıllı sözleşmeler ise, sistemin düzgün işleyemesinde temel bir yer tutar. Bu sözleşmeler arz ve talep dengesi sebebiyle oluşan market koşullarında coin arzını artırabilecek veya azaltabilecek kararları sağlayabilen algoritmalar oluşturup, fiyatın sabit kalmasını sağlar. İşlevlerini kısaca tokenların alım satımını otomatik olarak yürüten yapılar olarak da belirtmek mümkün.
Stabiliteyi Sağlama Yöntemleri (Rebase, Seniorage)
Algoritmalar stabiliteyi sağlarken farklı enstrümanları kullanabilirler. Bu yöntemler aynı sonuca farklı yaklaşımlarda bulunurlar.
Rebase Stablecoinler: Tekli token sistemi üzerinden operasyonlarını yürüten bir türdür. Para biriminin dolar sabiti olduğunu varsayarsak, fiyatı 1 doları geçtiği zaman, dolaşımdaki arz artırılır. 1 dolardan aşağıya düşünce de dolaşımdaki arz azaltılır ve böylece bir denge mekanizması kurulmuş olur. Seniorage sisteminden farklı olarak bu yöntem esnek bir arz sistemine sahip olup dolaşım arzını kontrol edebilme yetisini elinde tutar. Buna şöyle örnek verebiliriz: Elimizde 10 token bulundurduğumuzu düşünürsek, dolar endeksli bir stablecoin olduğu taktirde elimizde 10 dolarlık bir değer olacaktır. Peki arzın düşmesi veya azalması işlemiyle elimizdeki stablecoinlerin değeri değişecek midir ? Cevap hayır, rebasing işlemi tam olarak orda müdahale edip cüzdanımızda bulunan coinler dahil fiyatı sabitleyebiliyor. Toplam arzı yarılayarak elimizdeki cüzdanda 5 token karşılığı bir düzene getirip tekrar 10 dolarda tutmaktadır.
Senyoraj Stablecoinler: Çiftli token algoritması üzerinde kurulan bu sistem stablecoinin kendisini ve bağlı olduğu bir bond tokenı barındırır. Bu iki token fiyat dengesini beraber kontrol etmektedir. Bir stablecoinin 1 doları geçtiği senaryoda talep arzı geçmiş demektir. Protokol yeni ünite tokenlar piyasaya sürerek fiyatları tekrar parite seviyesine çekmeyi hedefler.
Stablecoin 1 doların altına indiği bir durumda da arz talebi geçmiş diyebiliriz. Böyle bir eksende protokol dolaşımdaki arzı kısıtlamalı ve azaltmalıdı. Bu noktada da bond token işlev görür. Stablecoinin $0.75’e düştüğünü düşünürsek, protokol kullanıcılara bond tokenı bu fiyattan almaları için bir fırsat sunar. Bu da her bir token adına $0,25 oranında bir kar etmeleri anlamına gelmektedir. Protokol bu şekilde stablecoinleri tekrar dolaşımdan çekerek arzı azaltmış olur ve pariteyi tekrar sağlayabilir.
Algoritmik Stablecoin Örnekleri (DAI, AMPL, TerraUSD)
- DAI: Ethereum blockchaininde kullanılan bu algoritmik stablecoin, MakerDAO platformunda kullanıcılara teminat göstererek DAI tokenlarını alabilirler.
- AMPL: Ampleforth (AMPL) arzı kontrol ederek rebase mekanizmasını kullanan bir stablecoin örneğidir. Ancak diğerlerinden farklı olarak AMPL’nin fiyatı sabit bir para birimi değildir piyasa talebine göre farklılık gösterir.
Algoritmik Stablecoinlerin Avantajları
Algoritmik stablecoinler kendi sistemleriyle bağlı oldukları para birimine sabit tutularak işlem gören coinlerdir. Dijital bir varlık olarak inovatif bir çözümleme sunan sistemleri sayesinde merkeziyetsiz bir değer sunar.
Merkeziyetsizlik
Algoritmik stablecoinler sabit para birimlerine bağlı fiyat endeksinde bulunsalar da, herhangi bir merkezi otoriteye bağlı bulunmazlar. Sistemleri tamamen merkeziyetsiz ve kullanıcıların kontrolünde gerçekleştiği için da az güvenlik riskini de bünyesinde barındırmış olur.
Şeffaflık
Ağ içerisinde gerçekleşen bütün işlemler şeffaf ve herkes tarafından denetlenebilir halde bulunur. Kullanıcılar bu işlemleri anlık takip edebilir ve bu da sunduğu şeffaflık açısından bu parametrede güvenli bir yapı kurmuş olur.
Ölçeklenebilirlik
Blockchain ağları çok sayıda kullanıcıya hizmet sunabilecek halde bulunup ölçeklenebilir bir yapıda görülmektedir. Algoritmik yapısı ve akıllı sözleşme gibi bulunduruğu unsurlarla beraber arzını talebe göre dinamik bir halde tutarlar.
Sansüre Dayanıklılık
Algoritmik stablecoinlerin sansüre karşı taviz vermedikleri bir tavır içerisinde bulunan merkeziyetsizlik ve şeffaflık ilkeleri, ayrıştırıcı özelliklerinden biridir. Bu coinler bu yapıları sayesinde bir devlet veya herhangi bir merkezi otoriteye karşı da mesafeli bulunurlar.
Algoritmik Stablecoinlerin Riskleri
Algoritmik stablecoinler birçok önemli katkılarının dışında aynı zamanda da belli bir risk unsurunu da bünyelerinde barındırır. Her ne kadar şeffaf ve denetlenebilir kod yapılarıyla regülasyondan uzak bir yapıda bulunsalar da, somut varlık gereksinimi taşımadığı noktada dijital varlıklar piyasasında para biriminin kar veya zarar değerlendirmesini de ortaya çıkarır.
Algoritma Hataları
Algoritmanın doğru çalışmasına önemli derecede bağlı çalışan bir sistemi olduğu için, yanlış bir çalışma oluşması sistemi hata yapmaya götürebilir. Bu da istikrarın kaybolması ve stablecoinlerinin fiyatlarının düşüp büyük bir krize yol açmasına da sebep olabilir.
Saldırı ve Manipülasyon Riski
Bir blockchain ağında gerçekleşen işlemlerden oluştuğu için bu ağın güvenliğini sağlamak en büyük görevlerinden de biridir. Bu tür yapılar saldırganlar veya internet korsanları tarafından manipüle edilebileceği bir senaryoda arz-talep dengesi de bozulabilir ve bir çöküşe sebep olabilir.
Piyasa Volatilitesi
Ciddi bir fiyat dalgalanması riski barındıran piyasada algoritmanın da volatil bi dönemde fiyatlara uygun davranabilmesi zorlaşabilir ve bu denetleme her zaman etkili sonuç vermeyebilir. Bu piyasa hareketerinin algoritmik stablecoinler üzerinde dengesiz bir fiyat oluşturma ihtimali de vardır.
Regülasyon Belirsizliği
Birçok yapının stablecoinlerin nasıl regül edileceğine dair net bir tavır içerisine bulunmaması gibi sebeplerden, geleceği hakkında da belirsiz bir yol açmış olur ve bir risk barındırmaktadır.
Algoritmik Stablecoin vs. Geleneksel Stablecoin
Temelinde belli değerlere bağlı olarak sabit fiyat politikası götüren iki tür coin olsalar da, birbirlerinden ayrıştıkları birkaç nokta bulunmaktadır:
Temel Farklılıklar
Algoritmik stablecoinlerde arz ve talep dengesi algoritmalar üzerinden yürütülerek stabilize bir yapıyı sürdürürler. Diğer yandan, geleneksel stablecoinler ise belli fiat para birimleri üzerinden tutulan rezervler altında bulunup altın veya metal gibi değerli metallerle desteklenen tokenlardır.
Avantaj ve Dezavantaj Karşılaştırması
Avantaj: Algoritmik stablecoinler yapıları itibariyle daha şeffaf ve ölçeklendirilebilir bir yapıda bulunmaktadırlar.
Dezavantajlar: Hata riskini bulundurduğu için piyasa durumu ve ani fiyat hareketleri gibi sebeplerle stabiliteyi sağlamakta zorluk yaşayabilirler.
Hangi Tür Stablecoin Tercih Edilmeli?
Bu kullanıcıların kullanış amacı ve beklentilerine göre farklılıklar gösterebilir. Merkeziyetsizlik ve şeffaflığın ön planda tutulduğu bir seçimde algoritmik stablecoinler tercih sebebi olabilir. Güvenilir bir sistem ve rezervlere bağlı bir yapı isteyenler için de geleneksel stablecoinlre daha uygun olabilir.
Algoritmik Stablecoinlerin Geleceği
Günümüzde sıcak gündemlerden biri olup, kurumsal farkındalığın da gittikçe arttığı bu konuda gelecek adında da üç maddede beklentilerimizi sıralayabiliriz.
DeFi ve Web3'teki Rolü
DeFi (Merkeziyetsiz Finans) ve Web3 teknolojilerinin gelişip yaygınlaştığı günümüzde, algoritmik stablecoinlerin de önemi gittikçe artacaktır. Bu coinler merkeziyetsiz finans ve borç verme uygulamalarında da teminat değerleri olarak tutulabilirler.
Yeni Gelişmeler ve Trendler
Algoritmaların gelişmesi ve regülasyonların da pozitif bir hava katmasıyla birlikte stablecoinlerde de daha fazla oranda bir kullanım alanı yaşanabilir.
Potansiyel Kullanım Alanları
Finansal işlemlerden oyun türlerine kadar geniş bir spektrumda kullanım fırsatı sunulan algoritmik stablecoinler, gelecekte de birçok alanda yer bulabilirler.
